Geniet nooit met mate, schrijft Loesje op haar posters. Sommige dingen kun je het best met mate doen, zoals eten, drinken en overtuigingen bezitten. Andere dingen kun je beter níet met mate doen, zoals aandachtig zijn, toegewijd zijn, luisteren, begrijpen en genieten. Dus: geniet nooit met mate.
De middenweg werd al door de Boeddha gebruikt, als begrip voor hét spirituele pad, 6 eeuwen voor Christus. De Boeddha leidde voordat hij de middenweg ontdekte en een Boeddha werd, een heftig en extreem religieus leven. Na vele jaren afzien van alle genot en comfort ontdekte hij dat ascetisme en genotzucht beide niet tot vrijheid en verlichting leiden. Het ascetisme ontkent de behoeften van ons menselijk lichamelijk bestaan en het hedonisme ontkent dat we spirituele wezens zijn.
Religie als weg van het midden spreekt me aan, maar de middenweg zien als de weg van gematigdheid, dat nou weer niet. Ik zie Jezus en Mohammed en Boeddha als inspirerende mensen die anderen tot grootsheid wisten op te roepen, niet als gematigde mensen die hun ideeën, visioenen of inzichten temperden. Ik pleit voor een radicale midden¬weg, op het scherp van de snede. Het spirituele pad is de weg van de radicale aandacht, van het omvatten van alle extremen en stap voor stap een nieuwe weg banen.
De middenweg kun je zien als het volhouden van de spagaat, haalt Nissen Ter Borg aan. Dat vind ik een treffend beeld: de spagaat. Enerzijds ben je een genotzuchtig mens, anderzijds ben je een asceet. Enerzijds ben je overtuigd van je eigen waarden, anderzijds erken je dat de waarden van anderen zinvol zijn. Met de spagaat houd je beide polen in evenwicht.
Om de spagaat vol te houden heb je flexibiliteit nodig, je hebt een onderzoekende open geest nodig om tegenstrijdige overtuigingen te begrijpen en te waarderen. Maar wat de spagaat nu juist niet doet, is een gematigd midden kiezen tussen de twee polen of de extremen temperen. Fundamentalisme, de totale overtuiging van je eigen gelijk, dat gaat niet in een spagaat, dat is maar een been willen hebben. Maar radicalisme wel, je kunt zeer uitgesproken zijn, zolang het gepaard gaat met een net zo radicale tolerantie voor andere benaderingen.
Als je beide polen intact laat ontstaat er een productief spanningsveld tussen de polen. De middenweg zou nooit de creatieve spanning tussen de polen mogen wegnemen. En een gematigde positie doet dat. Tempering doodt de scheppingskracht en nieuwe inzichten. Het gaat niet om het gemiddelde of het compromis of om het midden. Als de spanning wordt volgehouden ontspruit er een nieuw inzicht.
Ik zie de middenweg als de weg van een koorddanser op het slappe koord:
De koorddanser kijkt niet op of om, ze is geconcentreerd. Ze voelt secuur de structuur van de lijn waarop ze loopt, de krachten in haar lijf, de tegenkrachten van wind en koord. Ze bewaart haar evenwicht dankzij een hele lange lat die ze naar links en naar rechts beweegt. Ze gebruikt de flexibiliteit en de gerichtheid van haar lijf om stap voor stap verder te komen. Het gaat haar om de juiste balans voor een nieuwe stap. Je moet lef hebben om koorddanser te zijn. Aan gematigdheid heeft ze niets, daar stapt ze het slappe koord niet mee op.
Op de religieuze middenweg ga je als een evenwichtskunstenaar je eigen spirituele ontwikkeling in antwoord op je wereld. Het is ervaren, blijven bij wat is, niet naar links schieten in het gevoels-drama of naar rechts in de rationalisering ervan. Niet naar links in het halleluja van de visioenen, niet naar rechts in de twijfel aan alles. Door een sterk midden, een koord¬danser in jezelf, kun je alles van het leven aangaan: gevoel, rede, visioenen en twijfel.
De middenweg is volgens de Boeddha niet een weg van matiging maar een weg om op een juiste manier aandacht te geven aan wat zich hier en nu aandient, de matiging komt vanzelf wel. Hij gaat hier nog een stap verder dan Socrates, die zichzelf omschreef als een gepassioneerd man die de passies niet uitleefde, maar wel onderzocht. Met acceptatie van wat er is, met de juiste concentratie, de juiste moraliteit en het juiste inzicht kom je steeds verder.
De middenweg is leven op het scherp van de snede. Wel radicale ideeën ontwikkelen, sterke emoties doorleven, visioenen hebben, maar je niet mee laten slepen in je eigen gelijk. Wel sterk voelen en ervaren maar de emotie niet uitleven op anderen. Ook de fundamentalist en de atheïst in een ander én in jezelf: zij kunnen gehoord worden en begrepen. Ook met hen kan je in contact blijven.
Houd jezelf niet angstig weg van de radicale ideeën en de extreme ervaringen van anderen of jezelf. Sta zo subtiel en sterk in het midden dat alle polen en extremen in jezelf en buiten jezelf geschouwd, ervaren en doordacht kunnen worden. Als je alles met aandacht beschouwt, kun je op het scherp van de snede in balans blijven.
Zonder de radicale middenweg is er drama, fundamentalisme of een té haastig gevonden veilige midden. Met de radicale middenweg ligt het veld tussen de polen open en dat brengt nieuwe bloemen van inzicht tot bloei.