Vier dagen mediteren in de bossen. De bladeren vielen zachtjes om ons heen naar beneden. Het eerste weekend van november was ik weer in Naarden voor mijn halfjaarlijkse Vipassana-beurt. Drie kwartier zitten op een kussen, en je aandacht richten op de beweging van je buik. Daarna drie kwartier heel traag lopen, 5 meter heen, 5 meter terug, steeds weer en je aandacht richten op je afwikkeling van je voeten. En dat samen zo’n negen uur per dag, in stilte. Ik liep veel buiten, tussen de vallende bladeren, heen en weer over een bospad.
Ik was daar met nog 25 andere vrouwen, leidinggevende vrouwen, want daar is deze halfjaarlijkse retraite voor bedoeld. Jotika Hermsen, onze lerares, was 24 jaar lang een katholieke non, maar ze trad uit. Twintig jaar geleden herontdekte ze haar spirituele ambities in het Theravada-boeddhisme – de oudste bestaande boeddhistische traditie. Bijna ieder jaar gaat ze naar Burma voor een paar maanden en wat ze daar opdoet, draagt ze weer over aan haar leerlingen in Amsterdam en de rest van het land. Voor haar verdiensten voor vrouwen in het Boeddhisme ontving ze in 2005 een ‘Outstanding Woman in Buddhism Award’ van de Verenigde Naties. Ze is eind zeventig of begin tachtig, ik weet niet – ze oogt mager en pienter en olijk en altijd is ze ‘geamuseerd serieus’.
Dit keer waren er weer nieuwe vrouwen bij, zoals altijd. Eén vrouw was in het kennismakingsrondje razend enthousiast, maar na een dag was ze al weer verdwenen – het was heel anders dan ze had verwacht. Dat is begrijpelijk want het klinkt exotisch maar is heel lastig, dat mediteren. Hoe voorzichtig je ook mediteert, het is in eerste instantie een confrontatie met jezelf. Alleen al het stil zitten op een kussen op de grond moet je leren. Pas als je weinig last meer hebt van neigingen om te wriemelen, krabben of steeds weer te verzitten, kun je aandacht hebben voor wat de bedoeling is: het zuiveren van je geest.
De meeste meditatievormen, zoals zenmeditatie en Transcedente Meditatie, richten zich op één ding: de ademhaling, een mantra, een kaars. Zo kom je tot diepe concentratie. Vipassana niet, die wisselt van object. Je hebt aandacht voor wat er in je geest zit: een gewaarwording (licht, geluid, pijn, warmte) en de ervaring ervan: aantrekkelijk, afstotelijk of neutraal, en je denken en wat je denken allemaal aan emoties produceert. Alles tik je aan met je aandacht. En als het weer is weggezakt ga je terug naar de beweging van je buik of je voeten.
Jotika maakt het aanschouwelijk: stel je voelt pijn in je rug bij het zitten. In je meditatie constateer je: ‘pijn, pijn’, totdat deze wegzakt en de pijn niet meer op de voorgrond staat. En het zakt ook meestal weg. Als het echt heel erg pijnlijk wordt moet je ingrijpen. Maar wat meestal gebeurt is dat je ‘pijhijn’ roept innerlijk, met de nodige drama in je toon. Dan zit er denken achter, bijvoorbeeld de gedachte dat deze pijn echt erg is, dat het dit keer niet goed gaat, dat je straks een hernia krijgt. Die gedachten van afkeer zorgen ervoor de dat je paniekerig reageert op de pijn, bang, boos, wat dan ook. In Vipassana leer je te constateren: ‘paniek’ of: ‘gedachte met afkeer’, of zoiets en ook dat herhaal je tot de geest weer rustig is. Je laat je niet meeslepen in je gedachten of in je paniek.
Én, wat belangrijk is, je wordt niet boos op jezelf om alles wat je constateert dat je geest doet. Het is er gewoon en het is alleen sterk als je je er niet van bewust bent. Het zijn eigenlijk onechte gevoelens die uit gedachten voortkomen. En precies door die gedachten ontstaan zoveel emotionele reacties van mensen die tot ellende leiden: interpretaties, te snelle reacties, afkeer, vijandigheid, of juist hebzucht en vastknijpen.
Het is niet makkelijk, vier dagen achtereen mediteren. Maar ik begin het zowaar te leren, geconcentreerd te zijn op wat er zich in mijn geest afspeelt: de vele vele gedachten met afkeer of verlangen. Als je maar vaak genoeg constateert dat het gedachten zijn die opkomen en weer weggaan, geloof je minder in al je emoties en dan wordt het minder druk in je hoofd. Ik maak het soms mee zelf – het doet me goed. Maar bovenal vertrouw ik erop omdat ik om me heen zie, zoals dit weekend met rustige vrouwen, gelijkmoedig, aandachtig en warm.
Diana Vernooij
Jotika Hermsen heeft woensdags tijdens de radio-uitzending van de Boeddhistische Omroep Stichting op radio 5 tussen 22.00 tot 23.00 uur een column.
terug naar: start
Dit is de site van Diana Vernooij